Katılım Esaslı BES Nedir?
Bireysel emeklilik sisteminde, faiz hassasiyeti taşıyan katılımcılar için faiz içermeyen enstrümanlara yatırım yapan, İslami finans kurallarına ve katılım bankacılığı prensiplerine uygun emeklilik yatırım fonları sunulmaktadır.
Ülkemizde faizsiz (mevzuattaki ifadesiyle katılım esaslı) BES’in gelişimi ilk olarak 2008 yılında emeklilik yatırım fonlarının faizli devlet iç borçlanma araçlarına yatırım zorunluluğunun kaldırılmasıyla mümkün olabilmiştir. Türkiye’de ilk faizsiz BES programı 2010 yılında Organik BES adıyla Türkiye Finans tarafından konvansiyonel bir emeklilik şirketi olan Garanti Emeklilik ile iş birliği yapılarak piyasaya sunulmuştur.
2012 yılında Bereket Emeklilik (o zamanki ismiyle Asya Emeklilik) ve 2013 yılında ise Albaraka Türk-Kuveyt Türk iştirakiyle Katılım Emeklilik şirketleri kurulmuştur. 2015 yılından itibaren yalnızca katılım esaslı fonları kurup yöneten portföy yönetim şirketleri kurulmuştur. Bu dönemde kimi katılım bankaları konvansiyonel emeklilik şirketleriyle birlikte işlemler yapmışlardır.
Ülkemizde hâlen iki tane bireysel emeklilik şirketi (Bereket ve Katılım Emeklilik) yalnızca faizsiz katılım fonlarına sahiptir. Diğer emeklilik şirketlerinde ise çoğunlukla faizli ve bir miktar da faizsiz fonlar mevcuttur. Bunun temel sebebi, OKS için katılımcılara faizli ve faizsiz fon seçeneği sunulmasının zorunlu tutulmuş olmasıdır.
Faizsiz bireysel emeklilikte, emeklilik yatırım fonları olarak şirketin Danışma Komitesi onayından geçmiş, faizsiz ve katılım esasına uygun olan yatırım enstrümanları kullanılır. Tasarruflar, faizsiz katılım emeklilik yatırım fonlarında yatırım fonlarında değerlendirilir.
Faizsiz emeklilik yatırım fonlarının içeriğinde bulunan finansal enstrümanlar özetle şunlardan oluşabilmektedir;
- Katılım bankalarında açılacak TL, EURO, USD katılma hesapları,
- Faiz barındırmayan TL, USD, EURO cinsi varlıklar ile Altın, Gümüş gibi kıymetli madenleri içeren sermaye piyasası araçları,
- Katılım endeksine ve katılım bankacılığı prensiplerine uygun hisse senetleri,
- Altın ve kıymetli madenler,
- Faizsiz menkul kıymet yatırım fonları (Girişim sermayesi yatırım fonu, gayrimenkul yatırım fonu vb.),
- Türkiye’de veya yurtdışında ihraç edilen sukuk (kira sertifikası) vb. faizsiz borçlanma araçları.
Katılım finans ilkelerine uyacak şekilde kurulmuş olan bu Emeklilik Yatırım Fonlarının adında katılım ifadesi geçmektedir. Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) bireysel emeklilik faaliyetlerinin faizsizlik ve katılım finans ilkelerine uyumunun tam olarak sağlanması ve bu hususun denetimi için yakın tarihte düzenlemeler yapmıştır.
Bu düzenlemelerle SEDDK tamamen katılım esaslı (faizsiz) faaliyette bulunan (hâlen iki tane) emeklilik ve sigorta şirketinin çalışma usul ve esaslarını detaylı olarak düzenlediği gibi; ellerinde katılım esaslı EYF (Katılım Emeklilik Fonu) bulunan konvansiyonel emeklilik şirketlerinin de dışarıdan hizmet alma yoluyla danışma komitesi onayı almasını zorunlu hâle getirmiştir.
Fıkhi ilkeler açısından değerlendirildiğinde BES’in özü ve temel felsefesinin İslami ilkelere uygun olduğu söylenebilir. Ancak mevcut BES uygulamasının dinen meşru ve helal olabilmesi için dikkat edilmesi gereken noktalar mevcuttur.
BES konusundaki en hassas mesele, birikimlerin tamamen helal fonlarda değerlendirilmesidir. Çünkü emeklilik olarak ifade edilse de sistem özü itibariyle vaktiyle yapılan ve çeşitli alanlarda değerlendirilen birikimlerin daha sonra sistemden çekilmesinden ibarettir.
Emeklilik yatırım fonlarına aktarılan bu birikimlerin dinen helal fonlarda değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla katılım esaslı (faizsiz) emeklilik yatırım fonları kurulmuştur.
Katılım esaslı (faizsiz) emeklilik planları ve fonlar için 2021 yılında uygulamaya geçen zorunlu “Danışma Komitesi” ve diğer uygulamaların sektörün İslami ilkelere uygunluğunu, iddianın ötesinde denetim ve garanti altına alması beklenmektedir.
