Kâr ve zarara katılmayı esas alan faizsiz bankacılığın tarihsel sürecini incelediğimizde, modern anlamda faizsiz bankacılık ihtiyacının 20. yüzyılda İslam ülkelerinde görülmeye başlayan sanayileşme hareketleri ve 1970’li yıllarda petrol fiyatlarının ani artışı ile ortaya çıktığı görülmektedir.
Bireysel anlamda kişilerin tasarrufları ticaret erbabının elinde kâr-zarar ortaklığı esasına göre değerlendirilmekteydi; fakat sanayileşme ile birlikte büyük yatırım projelerinin finansmanı için bu kişisel tasarrufları bir araya getirebilecek faizsiz bir bankaya ihtiyaç duyulmuştur.
– “Faizsiz bankacılığın en önemli örneği Türkiye’nin de üyesi bulunduğu İslam Kalkınma Bankası’dır”
Faizsiz bankacılığın geçmişi M.Ö. 2123-2081 yılları arasında Babil’de hüküm süren Hammurabi’ye kadar uzanmaktadır. Ünlü Hammurabi Kanunları’nin 100-107. bölümleri ikraz (borçlanma) işlerinin nasıl düzenleneceğini gösterirken, özellikle faizsiz yatırımın tarihte ilk örneği olarak olarak ortaya çıkmaktadır. İslamiyetin doğuşu ve yayılması ile birlikte borçlanma, ortaklık ve kiralama gibi bugünkü faizsiz bankacılığın temel kavramları da gelişmiş ve geniş bir coğrafyada uygulama alanı bulmuştur.
Faizsiz bankacılığın en önemli örneği Türkiye’nin de üyesi bulunduğu İslam Kalkınma Bankası’dır. Türkiye 1984 yılında İslam Kalkınma Bankası Yönetim Kurulu’nda devamlı üye bulundurma hakkını elde etmiştir. Böylece Türkiye elli devleti çatısı altında toplayan İslam aleminin en büyük finansman kuruluşunda çok etkin rol oynayabilecek konuma gelmiştir.
Bugün uygulayıcıları arasında Citibank, Barclays Bank, Commerzbank gibi klasik bankaların da yer aldığı faizsiz bankalar; Güney Afrika’dan Kazakistan’a ABD’den Pakistan’a uzanan bir coğrafyada ve sayıları 60’a ulaşan ülkede faaliyet göstermektedirler.
– “Başbakan Turgut ÖZAL hazırlayıp Cumhurbaşkanı Kenan EVREN onayladı”
1980’li yıllara kadar ithal ikameci büyüme politikaları izleyen Türkiye bu tarihten sonra dünyaya açılmayı hedef alan ihracatla büyüme stratejisi izlemeye başlamıştır. Bu dışa açılma stratejisi dünyada var olan yeniliklerin finans alanında da ülkemize kazandırılmasını sağlamıştır. 28.7.1981 tarihinde Türkiye’de 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kabul edilmiş, 1983 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası kurulmuş ve Borsa’nın kurulmasıyla birlikte bütün sermaye piyasası araçları birer birer uygulamaya konulmuştur.
Aynı şekilde T.C. Merkez Bankası bünyesinde para piyasası kurulmuş, İnterbank piyasası, dövizdeki liberalizasyonla birlikte döviz büfeleri, leasing, factoring şirketleri sermaye piyasası aracı kurumları gibi birçok yeni kurum mali sisteme dahil edilmiştir. O dönemlerde yaşanan döviz krizi, yabancı sermaye ihtiyacı ve tıkanan ekonominin çarklarının döndürülmesi maksadıyla Türkiye’de yabancı bankaların da kuruluşuna izin verilmiş ve 13 yabancı banka Türkiye’de şube açmıştır.
İşte bu dışa açılma döneminde dünyada 1970’li yıllardan beri başarıyla uygulanan faizsiz bankacılık uygulaması Bülent ULUSU’nun Başbakanlığı döneminde Türkiye gündemine taşınmış ve Başbakan Turgut ÖZAL’in hazırlayıp Cumhurbaşkanı Kenan EVREN’in onayladığı 16.12.1983 gün ve 83/7506 sayılı kararname ile tasarruflarını faizsiz esasa göre değerlendirmek isteyen vatandaşlarımıza bu imkan sağlanmıştır.
19 Aralık 1999 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Bankalar Kanunu’nda Değişiklik Yapılması’na ilişkin 4491 sayılı Kanun ile 4389 sayılı Bankalar Kanunu’nun bazı maddeleri değiştirilerek Özel Finans Kurumları Bankalar Kanunu kapsamına alınmıştır. Özel Finans Kurumları uygulaması ile hedeflenen, Türkiye’de düşük olan özel tasarrufların teşvik edilmesi özellikle inançlarından dolayı “yastık altı”nda, atıl olarak ekonominin dışında gayrimenkul, döviz, altın gibi alanlara kayan tasarrufların ekonomiye kazandırılması olmuştur.
O dönemlerde PIAR’ın yaptığı Bankacılık Araştırması’na göre, Türkiye’de inançlarından dolayı klasik bankalara mevduat yatırmayan kişilerin oranı %15’tir. ÖFK’larının kuruluşunda ikinci amaç Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi körfez ülkelerinden ülkemize yabancı kaynak teminidir.
– “2006 yılı itibarıyla özel finans kurumları katılım bankası statüsü almıştır”
Özel Finans Kurumları Kurulması Hakkında 83/7506 sayılı kararname ve eki Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı ile T.C. Merkez Bankası Tebliğlerinin yayınlanmasından sonra, 1985 yılından itibaren Türkiye’de 6 adet Özel Finans Kurumu kurulmuştur. 2006 yılı itibarıyla özel finans kurumları katılım bankası statüsü almıştır. Bugün itibariyle Türkiye’de 6 adet katılım bankası faaliyet göstermektedir.
Katılım bankaları Bakanlar Kurulu Kararına istinaden kurulmakta, Bankalar Kanunu’na uygun olarak faaliyet göstermekte ve 24 yılı aşan bir süredir yastık altı paraların ekonomiye kazandırılması konusunda önemli işlevler üstlenmektedirler. Bir anlamda Risk Sermayesi (Venture Capital) kuruluşu niteliğinde olan katılım bankaları, topladıkları atıl (yastık altı) fonları doğrudan Türk sanayicisi ve müteşebbisinin ihtiyaç duyduğu hammadde, yarı mamul ve mamul maddeler ile yatırım mallarının temininde kullanmak suretiyle ülke ekonomisine ciddi katkılar sağlamaktadırlar.
